اکسیژن ساز

اکسیژن یکی از حیاتی‌ترین عناصر برای ادامه زندگی انسان است و کمبود آن می‌تواند مشکلات جدی برای بیماران تنفسی و حتی صنایع مختلف ایجاد کند. در سال‌های اخیر استفاده از اکسیژن ساز به‌عنوان جایگزینی برای کپسول‌های اکسیژن بسیار رایج شده است. دستگاه اکسیژن ساز ابزاری ضروری برای تأمین اکسیژن خالص به صورت مداوم است.

این دستگاه بدون نیاز به کپسول، هوای محیط را تصفیه کرده و اکسیژن با خلوص بالا تولید می‌کند. اکسیژن سازها در مدل‌های خانگی، پرتابل، صنعتی و بیمارستانی عرضه می‌شوند و به بیماران ریوی، سالمندان و مراکز درمانی امکان می‌دهند تنفسی راحت و ایمن داشته باشند. علاوه بر مصارف پزشکی، این دستگاه در صنایع و آبزی‌پروری نیز کاربرد دارد و جایگزین مطمئن و اقتصادی برای منابع اکسیژن سنتی محسوب می‌شود.

اکسیژن ساز چیست؟

اکسیژن ساز دستگاهی است که با فناوری جداسازی هوا، اکسیژن خالص تولید می‌کند. این دستگاه معمولا بر پایه روش فشار متناوب (PSA) کار می‌کند؛ بدین صورت که هوای محیط توسط کمپرسور فشرده و از فیلترها عبور داده می‌شود، سپس در بسترهای جاذب حاوی زئولیت، نیتروژن حذف و اکسیژن با خلوص حدود 90 تا 96 درصد استخراج می‌گردد.

اجزای اصلی آن شامل کمپرسور، سیستم فیلتراسیون، بسترهای جاذب، شیرهای کنترل و واحد ذخیره اکسیژن است. اکسیژن سازها در مدل‌های خانگی، پرتابل و صنعتی طراحی می‌شوند و بر اساس ظرفیت، دبی و درصد خلوص اکسیژن طبقه‌بندی می‌گردند.

ویژگی های فنی اکسیژن ساز

• ظرفیت تولید اکسیژن: مهم‌ترین ویژگی هر اکسیژن ساز ظرفیت تولیدی آن است که بر حسب لیتر در دقیقه (LPM) بیان می‌شود. دستگاه‌های خانگی معمولاً در ظرفیت‌های 3، 5، 8 و 10 لیتری تولید می‌شوند. مدل‌های پرتابل ظرفیت کمتر (1 تا 3 لیتر) دارند و دستگاه‌های صنعتی و بیمارستانی می‌توانند از ده‌ها تا صدها لیتر اکسیژن در دقیقه تولید کنند. انتخاب ظرفیت باید متناسب با نیاز بیمار یا کاربرد صنعتی صورت بگیرد.
• خلوص اکسیژن: یکی از پارامترهای حیاتی در انتخاب اکسیژن ساز میزان خلوص اکسیژن تولیدی است. اغلب دستگاه‌های پزشکی تا 98% اکسیژن خالص تولید می‌کنند. در مدل‌های صنعتی و بیمارستانی نیز امکان تولید اکسیژن با خلوص بالا وجود دارد. هرچه خلوص اکسیژن بالاتر باشد، کارایی درمانی یا صنعتی دستگاه بیشتر خواهد بود.
• فشار خروجی: فشار خروجی اکسیژن معمولاً بین 5 تا 10psi در دستگاه‌های پزشکی است تا اکسیژن به‌راحتی از طریق نازال یا ماسک تنفسی به بیمار منتقل شود. در دستگاه‌های صنعتی فشار خروجی می‌تواند بالاتر باشد تا امکان استفاده مستقیم در فرآیندهای تولیدی فراهم شود.
• میزان صدا: یکی دیگر از ویژگی‌های مهم، میزان نویز یا صدای دستگاه است که بر حسب دسی‌بل (dB) سنجیده می‌شود. اکسیژن سازهای خانگی و پرتابل معمولاً بین 40 تا 50 دسی‌بل صدا تولید می‌کنند که به اندازه یک یخچال یا کولر کم‌صداست و برای استفاده در منزل مناسب است.
• ابعاد و وزن دستگاه: وزن دستگاه از عوامل تعیین‌کننده در راحتی استفاده است. اکسیژن سازهای خانگی وزنی بین 10 تا 20 کیلوگرم دارند و قابلیت جابه‌جایی محدود دارند. مدل‌های پرتابل بسیار سبک‌تر هستند و معمولاً بین 2 تا 5 کیلوگرم وزن دارند. دستگاه‌های صنعتی و بیمارستانی به دلیل ظرفیت بالا، ابعاد بزرگ‌تری داشته و معمولاً ثابت نصب می‌شوند.
• میزان مصرف برق: اکسیژن ساز یک دستگاه برقی است و میزان مصرف انرژی آن اهمیت زیادی دارد. بیشتر مدل‌های خانگی بین 300 تا 500 وات مصرف برق دارند که نسبتاً اقتصادی محسوب می‌شود. مدل‌های پرتابل نیز مصرف کمتری دارند و با باتری شارژ می‌شوند. در مدل‌های صنعتی، مصرف انرژی بیشتر است اما با توجه به تولید حجم بالای اکسیژن، مقرون‌به‌صرفه به حساب می‌آیند.
• سیستم‌های ایمنی و هشدار: اکسیژن سازهای پیشرفته دارای سیستم‌های هشداردهنده هستند که در صورت کاهش خلوص اکسیژن، قطع برق یا افزایش دما به کاربر اطلاع می‌دهند. برخی مدل‌ها همچنین دارای سیستم خاموشی خودکار برای جلوگیری از آسیب یا خطر احتمالی هستند.
• فیلترها و سیستم تصفیه: اکسیژن سازها به فیلترهای مختلفی مجهز هستند تا ذرات گردوغبار، باکتری‌ها و آلودگی‌های موجود در هوا را حذف کنند. کیفیت فیلترها نقش مهمی در خلوص اکسیژن دارد و نیازمند سرویس یا تعویض دوره‌ای هستند.
• طول عمر و دوام دستگاه: اکسیژن سازهای خانگی معمولاً طول عمری بین 5 تا 10 سال دارند، به شرطی که به‌طور منظم سرویس شوند. دستگاه‌های صنعتی و بیمارستانی نیز در صورت نگهداری صحیح می‌توانند سال‌ها کارایی خود را حفظ کنند.

کاربردهای اکسسیژن ساز

اکسیژن ساز به عنوان منبعی مطمئن برای تولید اکسیژن با خلوص بالا، کاربردهای گسترده‌ای در حوزه‌های پزشکی، خانگی، صنعتی، آزمایشگاهی، کشاورزی و حتی ورزش دارد. هر کدام از این کاربردها با توجه به ظرفیت و طراحی دستگاه تعریف می‌شوند:

کاربردهای اکسیژن ساز در پزشکی و درمان بیماران
در بخش پزشکی، دستگاه اکسیژن ساز اصلی‌ترین جایگزین کپسول‌های تحت فشار است. این دستگاه در بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و مراکز درمانی برای کمک به بیماران تنفسی، بیماران بدحال در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)، اتاق عمل و اورژانس مورد استفاده قرار می‌گیرد. تولید مداوم اکسیژن با خلوص بالا، امکان پشتیبانی پایدار از بیماران را فراهم کرده و نقش حیاتی در بهبود شرایط تنفسی دارد.

کاربردهای خانگی دستگاه اکسیژن ساز
برای بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن ریوی، سالمندان یا افرادی که نیاز طولانی‌مدت به اکسیژن دارند، اکسیژن ساز خانگی بهترین انتخاب است. این دستگاه امکان کارکرد 24 ساعته دارد، بی‌صدا طراحی شده و به دلیل ابعاد کوچک، به راحتی در منازل استفاده می‌شود. حذف مشکلات کپسول اکسیژن مانند وزن زیاد، نیاز به شارژ و محدودیت حجم، از مهم‌ترین دلایل استفاده گسترده از اکسیژن ساز خانگی است.

کاربردهای اکسیژن ساز در صنایع
اکسیژن ساز صنعتی در صنایعی همچون فولادسازی، شیشه‌سازی، پتروشیمی، جوشکاری و برشکاری فلزات اهمیت بالایی دارد. حضور اکسیژن خالص در این فرآیندها باعث افزایش دمای احتراق، بهبود کیفیت محصول و کاهش مصرف انرژی می‌شود. همچنین در صنایع شیمیایی، اکسیژن نقشی کلیدی در واکنش‌ها و فرآیندهای تولیدی دارد. جالب است بدانید از اکسیژن ساز صنعتی برای تأمین اکسیژن مورد نیاز دستگاه‌های ازن ژنراتور نیز استفاده می‌شود تا راندمان فرآیند ازن‌سازی افزایش یابد.

استفاده از دستگاه اکسیژن ساز در کشاورزی و آبزی‌پروری
در پرورش ماهی، میگو و سایر آبزیان، سطح اکسیژن محلول در آب اهمیت زیادی دارد. اکسیژن ساز با تزریق اکسیژن خالص به استخرها، از کاهش سطح اکسیژن و تلفات ناشی از آن جلوگیری می‌کند. استفاده از این دستگاه باعث رشد سریع‌تر آبزیان، بهبود کیفیت محصول و افزایش بازدهی مزارع پرورش آبزی می‌شود.

کاربردهای آزمایشگاهی و تحقیقاتی
در آزمایشگاه‌های بیوشیمی، میکروبیولوژی و تحقیقات شیمیایی، اکسیژن خالص برای انجام واکنش‌ها و آزمایش‌های دقیق ضروری است. اکسیژن ساز در این حوزه به عنوان منبعی پایدار و ایمن برای تأمین اکسیژن مورد نیاز عمل می‌کند و امکان اجرای آزمایش‌ها بدون وابستگی به کپسول‌های اکسیژن را فراهم می‌آورد.

استفاده از اکسیژن ساز در ورزش و ریکاوری
اکسیژن‌ساز در سال‌های اخیر در حوزه ورزشی نیز کاربرد یافته است. ورزشکاران حرفه‌ای، کوهنوردان و افرادی که در ارتفاعات تمرین می‌کنند، از اکسیژن خالص برای بهبود بازده تنفسی و افزایش توان ورزشی استفاده می‌کنند. همچنین در مراکز ریکاوری و توانبخشی ورزشی، اکسیژن ساز به تسریع بازسازی عضلات و کاهش خستگی کمک می‌کند.

اجزای تشکیل دهنده اکسیژن ساز

• کمپرسور هوا هوای محیط را مکش کرده و با فشار وارد سیستم می‌کند. این قطعه قلب دستگاه محسوب می‌شود و وظیفه دارد جریان هوا را برای مراحل بعدی آماده سازد.
• فیلترهای ورودی گردوغبار و ذرات آلاینده را حذف می‌کنند تا هوای تمیز وارد دستگاه شود. وجود فیلترهای باکیفیت نقش مهمی در افزایش طول عمر دستگاه دارد.
• مهم‌ترین بخش اکسیژن ساز ستون‌های زئولیت هستند. زئولیت ماده‌ای معدنی است که توانایی جداسازی نیتروژن از هوا را دارد. وقتی هوای فشرده وارد ستون‌ها می‌شود، نیتروژن جذب زئولیت شده و اکسیژن خالص باقی می‌ماند.
• سیستم کنترل و شیرهای برقی وظیفه دارد فرآیند جذب و آزادسازی نیتروژن را در ستون‌های زئولیت کنترل کند. شیرهای برقی به صورت خودکار باز و بسته می‌شوند تا جریان هوا در مسیر درست هدایت شود.
• مخزن یا ذخیره اکسیژن کمک می‌کند اکسیژن خروجی دستگاه یکنواخت و پیوسته باشد.
• قبل از خروج اکسیژن از دستگاه، یک فیلتر باکتریایی قرار دارد که مانع از ورود هرگونه میکروب و آلودگی به بیمار می‌شود. این فیلتر باید به‌طور مرتب تعویض گردد.
• اکسیژن خشک ممکن است باعث خشکی مجاری تنفسی شود. به همین دلیل یک بطری مرطوب کننده در مسیر خروجی دستگاه قرار دارد که اکسیژن را مرطوب کرده و برای تنفس راحت‌تر به بیمار می‌رساند.
• بیشتر اکسیژن سازها مجهز به نمایشگر دیجیتال هستند که میزان خلوص اکسیژن، مدت زمان کارکرد و هشدارهای دستگاه را نشان می‌دهد. کاربر از طریق پنل کنترلی می‌تواند دبی جریان را تنظیم کند.
• خروجی اکسیژن به شیلنگ، ماسک یا نازل بینی متصل شده و به بیمار یا مصرف‌کننده منتقل می‌شود.

نحوه عملکرد دستگاه اکسیژن ساز

در دستگاه اکسیژن ساز، فرآیند تولید اکسیژن خالص به شکلی کاملاً ساده اما علمی انجام می‌شود. این دستگاه ابتدا هوای محیط را که شامل اکسیژن، نیتروژن و مقدار کمی گازهای دیگر است، مکش می‌کند. هوای ورودی از فیلترهای مخصوص عبور می‌کند تا ذرات گرد و غبار و آلودگی‌ها گرفته شود و تنها هوای تمیز وارد سیستم گردد.

در مرحله بعد، هوای فشرده به داخل ستون‌هایی که حاوی ماده‌ای به نام زئولیت هستند هدایت می‌شود. زئولیت خاصیت جذب نیتروژن دارد و هنگامی که هوا از میان آن عبور می‌کند، مولکول‌های نیتروژن به دام می‌افتند و اکسیژن با خلوص بالا باقی می‌ماند. این اکسیژن خالص وارد مخزن کوچکی در دستگاه می‌شود تا جریان خروجی یکنواخت و پایدار باشد.

پیش از آنکه اکسیژن به بیمار برسد، از فیلتر باکتریایی عبور می‌کند تا احتمال وجود میکروب‌ها یا آلودگی‌ها برطرف شود. سپس به رطوبت‌ساز دستگاه وارد می‌شود تا اکسیژن خشک، کمی مرطوب شود و هنگام تنفس باعث خشکی مجاری تنفسی نگردد. در نهایت، اکسیژن آماده‌شده از طریق خروجی دستگاه به ماسک یا نازال بینی متصل شده و در اختیار کاربر قرار می‌گیرد.

به این ترتیب، اکسیژن ساز بدون نیاز به کپسول یا شارژ مجدد، می‌تواند به‌طور مداوم اکسیژن خالص تولید کند و آن را برای مصارف پزشکی، خانگی یا صنعتی در دسترس قرار دهد.

مزایای دستگاه اکسیژن ساز

دستگاه اکسیژن ساز یکی از تجهیزات حیاتی در حوزه پزشکی و حتی صنعت است که با تولید مداوم اکسیژن، جایگزین مناسبی برای کپسول‌های تحت فشار اکسیژن به شمار می‌آید. استفاده از اکسیژن ساز باعث می‌شود بیماران و سالمندان بدون نگرانی از اتمام کپسول، همیشه به اکسیژن خالص دسترسی داشته باشند. این دستگاه علاوه بر تأمین ایمن و مطمئن اکسیژن، کاربری بسیار ساده‌ای دارد و حتی افرادی که آشنایی کمی با تجهیزات پزشکی دارند می‌توانند به راحتی از آن استفاده کنند.

اکسیژن سازها با طراحی کم‌صدا و مصرف برق پایین، گزینه‌ای ایده‌آل برای استفاده در منزل هستند و در عین حال در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نیز به‌طور گسترده به کار می‌روند. طول عمر بالای اکسیژن ساز که در مدل‌های خانگی معمولاً بین 5 تا 10 سال است، ارزش اقتصادی آن را دوچندان می‌کند. برخی مدل‌ها به صورت پرتابل طراحی شده‌اند تا بیماران بتوانند در خارج از خانه نیز اکسیژن مورد نیاز خود را همراه داشته باشند.

از نظر کیفیت خروجی، اکسیژن ساز توانایی تولید اکسیژن با خلوص بالا و پایدار را دارد که برای درمان بیماری‌های تنفسی و حمایت از بیماران بسیار حیاتی است. نگهداری آسان و سرویس دوره‌ای ساده نیز از دیگر ویژگی‌های این دستگاه محسوب می‌شود. به همین دلیل، اکسیژن ساز هم در محیط‌های خانگی، هم در بیمارستان‌ها و هم در صنایع مختلف به عنوان منبع مطمئن تولید اکسیژن شناخته می‌شود.

معایب دستگاه اکسیژن ساز

• نیاز به برق دائمی برای عملکرد دستگاه
• هزینه اولیه خرید نسبتاً بالا به ویژه در مدل‌های صنعتی و بیمارستانی
• ظرفیت محدود برخی مدل‌ها مانند دستگاه‌های پرتابل
• نیاز به سرویس و تعویض دوره‌ای فیلترها و زئولیت
• امکان کاهش خلوص اکسیژن در صورت نگهداری نامناسب
• حساسیت به دما و رطوبت محیط که می‌تواند راندمان را کاهش دهد.
• وزن و ابعاد مدل‌های خانگی و صنعتی که حمل و نقل آنها را دشوار می‌کند.

عوامل موثر بر راندمان اکسیژن ساز

راندمان یک اکسیژن ساز یعنی توانایی دستگاه در تولید اکسیژن با خلوص و جریان مناسب. چندین عامل فنی و محیطی می‌توانند بر راندمان آن تأثیر بگذارند که در ادامه توضیح می دهیم.

• کیفیت و تمیزی هوای ورودی: هوای محیط همیشه شامل گرد و غبار، ذرات معلق و آلاینده‌ها است. اگر فیلترهای ورودی به‌خوبی عمل نکنند یا گرفتگی داشته باشند، جریان هوا کاهش یافته و راندمان تولید اکسیژن پایین می‌آید. بنابراین نگهداری منظم فیلترها و استفاده از هوای تمیز بسیار مهم است.
• وضعیت ستون‌های زئولیت: ستون‌های زئولیت قلب اکسیژن ساز هستند. کیفیت و عمر این ماده معدنی، نحوه نصب و سلامت آن، نقش مستقیم در جداسازی نیتروژن و تولید اکسیژن دارد. هرگونه آسیب یا فرسودگی زئولیت باعث کاهش خلوص و دبی جریان اکسیژن می‌شود.
• فشار و عملکرد کمپرسور: کمپرسور هوا وظیفه دارد هوای محیط را با فشار مناسب به ستون‌های زئولیت برساند. اگر کمپرسور ضعیف شود یا فشار هوا کاهش یابد، حجم اکسیژن تولیدی کاهش پیدا می‌کند و راندمان دستگاه پایین می‌آید.
• دمای محیط: دمای محیط عملکرد دستگاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در دماهای بسیار بالا یا پایین، بازده زئولیت و کمپرسور کاهش می‌یابد و ممکن است اکسیژن خروجی خلوص کمتری داشته باشد. بیشتر دستگاه‌ها برای دمای بین 20 تا 30 درجه سانتی‌گراد طراحی شده‌اند.
• رطوبت محیط: رطوبت زیاد می‌تواند باعث خیس شدن فیلترها و کاهش جذب نیتروژن توسط زئولیت شود. از طرف دیگر، رطوبت خیلی کم باعث خشک شدن مجاری تنفسی بیمار می‌شود، بنابراین تعادل رطوبت و استفاده از رطوبت‌ساز اهمیت دارد.
• نگهداری و سرویس دوره‌ای: سرویس نکردن منظم دستگاه، عدم تعویض فیلترها و زئولیت فرسوده باعث کاهش راندمان می‌شود. تعویض به موقع قطعات مصرفی و بررسی سلامت کمپرسور و سیستم‌های کنترل، طول عمر و راندمان دستگاه را تضمین می‌کند.

قیمت دستگاه اکسیژن ساز

در ایران، دستگاه اکسیژن ساز خانگی (ثابت) با ظرفیت معمول 5 تا 10 لیتر در دقیقه، قیمتی در بازه‌ای حدود 35تا 60 میلیون تومان دارد. برای مثال، مدل‌های محبوبی مانند «سوشیا جدید 5 لیتری» در حدود 37 در میان میلیون تومان عرضه می‌شوند و نمونه‌هایی مانند «زنیت‌مد مدل OC‑600» تا حدود 48 میلیون تومان قیمت‌گذاری شده‌اند. همچنین، دستگاه اکسیژن ساز 10 لیتری اینوکسی نیز با قیمتی در حدود 38 تا 44 میلیون تومان در بازار عرضه می‌شود.

در برخی فروشگاه‌ها نیز قیمت‌هایی متفاوت گزارش شده است: اکسیژن ساز 5 لیتری یوول از 38 میلیون تومان شروع می‌شود و مدل‌های 10 لیتری تا حدود 75 میلیون تومان نیز مشاهده شده‌اند.

قیمت دستگاه اکسیژن ساز تحت تأثیر چند عامل مهم قرار می‌گیرد. این عوامل هم به ویژگی‌های فنی دستگاه و هم به شرایط بازار مرتبط هستند.

• نوع و ظرفیت دستگاه: خانگی، پرتابل، صنعتی یا بیمارستانی بودن اکسیژن ساز نقش مستقیم در قیمت دارد. دستگاه‌های خانگی معمولاً قیمت متوسطی دارند، مدل‌های پرتابل به دلیل باتری و قابلیت حمل کمی گران‌تر هستند و دستگاه‌های صنعتی یا بیمارستانی به علت ظرفیت بالای تولید اکسیژن، قیمت بالاتری دارند. همچنین ظرفیت تولید اکسیژن بر حسب لیتر در دقیقه، تعیین‌کننده هزینه است؛ هرچه ظرفیت بیشتر باشد، قیمت دستگاه نیز افزایش می‌یابد.
• کیفیت و خلوص اکسیژن: خلوص اکسیژن تولیدی یکی دیگر از عوامل مهم است. دستگاه‌هایی که قادر به تولید اکسیژن با خلوص بالاتر هستند، به تجهیزات پیشرفته‌تری نیاز دارند و در نتیجه قیمت آن‌ها بالاتر است.
• برند و کشور سازنده: برند و کشور تولیدکننده دستگاه تاثیر زیادی بر قیمت دارد. برندهای معتبر جهانی به دلیل کیفیت بالا، گارانتی و خدمات پس از فروش قیمت بیشتری دارند، در حالی که برندهای متفرقه معمولاً ارزان‌تر هستند اما ممکن است طول عمر و پشتیبانی کمتری داشته باشند.
• فناوری و امکانات جانبی: برخی اکسیژن سازها دارای امکانات اضافی مانند نمایشگر دیجیتال، رطوبت‌ساز داخلی، هشدار کمبود اکسیژن و سیستم خاموشی خودکار هستند. هرچه امکانات و فناوری‌های جانبی پیشرفته‌تر باشند، قیمت دستگاه بالاتر می‌رود.
• مواد و قطعات مصرفی: کیفیت کمپرسور، فیلترها، ستون‌های زئولیت و بدنه دستگاه نیز بر قیمت تأثیرگذار است. قطعات با دوام و استانداردهای بالاتر باعث افزایش قیمت می‌شوند اما طول عمر و راندمان دستگاه را تضمین می‌کنند.
• شرایط بازار و واردات: در ایران، نوسانات قیمت ارز، تعرفه واردات و موجودی قطعات نیز بر قیمت دستگاه‌های اکسیژن ساز تأثیر مستقیم دارد. بنابراین گاهی قیمت‌ها تحت تأثیر شرایط اقتصادی و واردات تغییر می‌کنند.

راهنمای استفاده از دستگاه اکسیژن ساز

برای اطمینان از عملکرد بهینه و طول عمر دستگاه اکسیژن ساز، رعایت چند نکته مهم در استفاده و نگهداری آن ضروری است.

• انتخاب مکان مناسب: دستگاه باید در فضایی با تهویه مناسب و دور از رطوبت زیاد، گردوغبار و حرارت مستقیم قرار گیرد. فاصله کافی از دیوار و اشیای دیگر باعث می‌شود هوای محیط به راحتی وارد دستگاه شود و کمپرسور بدون فشار کار کند.
• اتصال به برق مناسب: استفاده از ولتاژ مناسب و اتصال به پریز استاندارد ضروری است. نوسانات برق یا استفاده از سیم‌کشی نامناسب می‌تواند به کمپرسور و برد الکترونیکی دستگاه آسیب برساند.
• مراقبت از فیلترها: فیلترهای ورودی و فیلتر باکتریایی باید بصورت دوره‌ای بررسی و تعویض شوند. فیلترهای کثیف مانع جریان صحیح هوا می‌شوند و خلوص اکسیژن را کاهش می‌دهند.
• سرویس و نگهداری دوره‌ای: ستون‌های زئولیت و قطعات داخلی دستگاه نیاز به بررسی دوره‌ای دارند. سرویس منظم توسط تکنسین‌های مجاز باعث افزایش طول عمر و حفظ راندمان دستگاه می‌شود.
• استفاده صحیح از رطوبت‌ساز: اگر دستگاه مجهز به رطوبت‌ساز است، باید آب داخل آن همیشه تمیز و عاری از باکتری باشد. آب آلوده می‌تواند باعث انتشار میکروب و کاهش کیفیت اکسیژن شود.
• رعایت نکات ایمنی: از قرار دادن دستگاه در نزدیکی مواد اشتعال‌پذیر خودداری کنید. همچنین هرگونه صدای غیرمعمول، نشت یا کاهش جریان اکسیژن باید بلافاصله بررسی شود.
• استفاده صحیح و تنظیم جریان: قبل از شروع استفاده، میزان دبی جریان اکسیژن را متناسب با نیاز بیمار یا کاربرد صنعتی تنظیم کنید. جریان زیاد یا کم می‌تواند کارایی درمان یا فرآیند صنعتی را کاهش دهد.
• نگهداری در دمای مناسب: دمای محیط باید در محدوده توصیه شده تولیدکننده باشد (معمولاً بین 20 تا 30 درجه سانتی‌گراد). دمای بسیار بالا یا پایین می‌تواند راندمان و طول عمر دستگاه را کاهش دهد.

انواع اکسیژن ساز

دستگاه‌های اکسیژن ساز بر اساس محل استفاده، ظرفیت و نوع فناوری به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند.

اکسیژن ساز خانگی

اکسیژن ساز خانگی یا پزشکی رایج‌ترین نوع این دستگاه است که بیشتر برای بیماران ریوی، سالمندان و افرادی که دچار مشکلات تنفسی هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستگاه‌ها معمولاً ظرفیت تولیدی بین سه تا ده لیتر اکسیژن خالص در دقیقه دارند و خلوص اکسیژن تولیدی آن‌ها به حدود 90 تا 98% می‌رسد.

صدای کم، قابلیت استفاده بی‌وقفه به صورت 24 ساعته و طول عمر بالا از ویژگی‌های اصلی این مدل‌ها به شمار می‌رود. وزن اکسیژن ساز خانگی معمولاً بین 10 تا 20 کیلوگرم است و به دلیل طراحی کاربرپسند، امکان استفاده در منزل و کلینیک‌های کوچک را فراهم می‌کند.

اکسیژن ساز پرتابل (قابل حمل)

دستگاه اکسیژن ساز پرتابل برای افرادی طراحی شده است که نیاز دارند حتی در زمان سفر یا خارج از منزل از اکسیژن بهره‌مند شوند. این دستگاه‌ها بسیار سبک هستند و معمولاً وزنی بین دو تا پنج کیلوگرم دارند. با وجود ابعاد کوچک، اکسیژن ساز پرتابل ظرفیت تولید پایین‌تری دارد و به طور متوسط تنها یک تا سه لیتر اکسیژن در دقیقه تولید می‌کند.

وجود باتری قابل شارژ و امکان استفاده در خودرو یا حتی هواپیما باعث شده است این دستگاه‌ها گزینه‌ای ایده‌آل برای بیماران فعال و افرادی باشد که مایلند در بیرون از خانه نیز به راحتی تنفس کنند. البته باید توجه داشت که به دلیل ظرفیت محدود، برای استفاده مداوم در طول شبانه‌روز توصیه نمی‌شوند.

اکسیژن ساز صنعتی

اکسیژن ساز صنعتی دستگاهی است که برای مقاصد غیرپزشکی و در مقیاس‌های بسیار بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع دستگاه‌ها می‌توانند از ده لیتر تا چند صد لیتر اکسیژن در دقیقه تولید کنند و برای صنایع مختلف مانند جوشکاری، برشکاری فلزات، تولید شیشه، فولادسازی و حتی در آبزی‌پروری کاربرد گسترده‌ای دارند.

برخلاف مدل‌های خانگی که قابل حمل و کوچک هستند، اکسیژن سازهای صنعتی ابعاد بزرگی دارند و معمولاً در کارخانه‌ها یا کارگاه‌ها نصب می‌شوند. توانایی تولید مداوم اکسیژن با خلوص بالا و بدون نیاز به کپسول از مهم‌ترین مزایای این دستگاه‌ها به شمار می‌رود.

اکسیژن ساز بیمارستانی

اکسیژن ساز بیمارستانی یا سیستم مرکزی اکسیژن یکی از حیاتی‌ترین تجهیزات مراکز درمانی محسوب می‌شود. این دستگاه‌ها ظرفیت بسیار بالایی دارند و به صورت مرکزی در موتورخانه یا بخش تأسیسات بیمارستان نصب می‌شوند. اکسیژن تولید شده از طریق شبکه لوله‌کشی به تمامی بخش‌های بیمارستان شامل اتاق عمل، بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)، اورژانس و بخش‌های بستری منتقل می‌شود.

ویژگی بارز این مدل توانایی تأمین هم‌زمان نیاز تعداد زیادی بیمار است که در هیچ‌یک از مدل‌های دیگر امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل بیمارستان‌ها برای تضمین امنیت بیماران خود ناچار به استفاده از سیستم‌های مرکزی اکسیژن ساز هستند.

اکسیژن ساز PSA و VPSA

بخش مهمی از تقسیم‌بندی اکسیژن سازها به نوع فناوری جداسازی اکسیژن مربوط می‌شود. رایج‌ترین فناوری، سیستم PSA یا همان Pressure Swing Adsorption است. در این روش، نیتروژن موجود در هوا توسط زئولیت جذب شده و اکسیژن خالص باقی می‌ماند. تقریباً تمام اکسیژن سازهای خانگی، صنعتی و بیمارستانی بر اساس همین فناوری کار می‌کنند.

نوع پیشرفته‌تر این فناوری VPSA یا Vacuum Pressure Swing Adsorption نام دارد که علاوه بر کارایی بالاتر، مصرف انرژی کمتری نیز دارد. دستگاه‌های VPSA بیشتر در مقیاس صنعتی و بیمارستانی استفاده می‌شوند و برای مصارفی که نیاز به حجم بالای اکسیژن دارند، انتخابی ایده‌آل محسوب می‌شوند.

اکسیژن ساز مایع

نوع دیگری از اکسیژن سازها با نام اکسیژن مایع شناخته می‌شود. در این سیستم اکسیژن در دمای بسیار پایین به حالت مایع تبدیل شده و در مخازن مخصوص ذخیره می‌شود. مزیت اصلی این روش امکان ذخیره حجم بسیار بالای اکسیژن و تأمین نیاز بیماران یا صنایع به مدت طولانی است.

خلوص اکسیژن در این روش بسیار بالا بوده و به همین دلیل در بیمارستان‌ها و برخی صنایع خاص کاربرد دارد. البته باید توجه داشت که هزینه‌های نگهداری و حمل‌ونقل اکسیژن مایع بیشتر از مدل‌های معمولی است و به تجهیزات ایمنی ویژه نیاز دارد.